Viêm gan siêu vi B (VGSV B) là một vấn đề sức khoẻ cộng đồng quan trọng ở nước ta, với khoảng 8,4 triệu người nhiễm bệnh mạn tính và 23.300 người tử vong hàng năm do các biến chứng như suy gan cấp, xơ gan và ung thư gan. Mặc dù y học đã có thuốc đặc trị, nhưng việc điều trị bệnh lý này còn phức tạp và khó khăn. Quá trình điều trị thường kéo dài và tốn kém nhưng không thể loại bỏ hoàn toàn siêu vi gây bệnh. Do đó, phòng ngừa nhiễm bệnh VGSV B là vấn đề rất được quan tâm.

Viêm gan siêu vi B lây nhiễm qua các đường sau: đường xuyên qua da (tiêm chích, truyền máu, phẫu thuật, qua vết trầy xướt như xăm mắt hay xăm môi bằng những dụng cụ không vô trùng, dùng chung đồ với người bệnh như bàn chải đánh răng hay dao cạo râu…), quan hệ tình dục cùng phái hay khác phái và mẹ truyền sang con. Do đó biện pháp phòng ngừa bao gồm: tiêm chích vô trùng, truyền máu an toàn, không dùng chung đồ dùng sinh hoạt, quan hệ tình dục an toàn… Tuy nhiên, hiệu quả nhất vẫn là tiêm ngừa vắc-xin để tạo ra kháng thể bảo vệ.

Vắc-xin Viêm gan siêu vi B rất an toàn và hiệu quả. Tác dụng phụ hiếm gặp, bao gồm sốt nhẹ, đau tại vị trí tiêm vắc-xin vài ngày và rất hiếm khi xảy ra các phản ứng nặng (trong 1 triệu trường hợp tiêm vắc-xin thì chưa đến 1 trường hợp có phản ứng nặng). Khoảng 95% người được tiêm đúng và đủ theo lịch sẽ tạo được kháng thể bảo vệ lâu dài.

Phòng ngừa nhiễm viêm gan siêu vi B ở trẻ em và người lớn.

Mọi người đều nên khám bác sĩ để được chỉ định xét nghiệm máu xem mình có nhiễm bệnh và cần tiêm ngừa vắc-xin VGSV B hay không, nhất là những người có nguy cơ cao nhiễm VGSV B như người được truyền máu thường xuyên, chạy thận nhân tạo, có người thân nhiễm bệnh, nhân viên y tế… Bác sĩ thường chỉ định hai xét nghiệm sau: HBsAg (mầm bệnh VGSV B, nếu dương tính là bạn có nhiễm bệnh), antiHBs (kháng thể bảo vệ, nếu dương tính ≥ 10 mIU/mL là bạn được bảo vệ). Kết quả xét nghiệm sẽ có những tình huống như sau (Bảng 1):

Bảng 1: Các tình huống kết quả xét nghiệm tầm soát viêm gan siêu vi B

Trong tình huống 3, với HBsAg âm tính và antiHBs dương tính (≥ 10 mIU/mL): Có hai trường hợp: a) Nếu trước đây bạn có tiêm ngừa đầy đủ theo lịch (3 mũi vắc-xin), kháng thể có được là do tiêm vắc-xin; b) Nếu bạn chưa tiêm vắc-xin lần nào, kháng thể có được là kháng thể tự nhiên do cơ thể tự tạo ra sau khi đã đào thải được siêu vi viêm gan B mà bạn đã nhiễm phải trong quá khứ (thường không có triệu chứng và không biết được thời điểm nhiễm bệnh khi nào).

Những người cần được tiêm ngừa vắc-xin trong tình huống 1 sẽ được bác sĩ chỉ định tiêm 03 mũi vắc-xin theo lịch 0, 1 tháng, 6 tháng như sau:

• Mũi 1: sau khi có kết quả xét nghiệm
• Mũi 2: 1 tháng sau khi tiêm mũi 1
• Mũi 3: 6 tháng sau khi tiêm mũi 1

Bạn cần tiêm đúng và đủ 3 mũi theo lịch mới tạo được đáp ứng kháng thể bảo vệ lâu dài. Vị trí tiêm vắc-xin là cơ delta ở cánh tay, nếu tiêm ở vị trí khác, hiệu quả vắc-xin sẽ không cao. Sau khi tiêm mũi 3 từ một đến hai tháng, bạn có thể xét nghiệm antiHBs để xem có đủ kháng thể bảo vệ hay không (antiHBs ≥ 10 mIU/mL). Khoảng 95% người tiêm 3 mũi vắc-xin sẽ có đủ kháng thể bảo vệ. Nếu chưa có kháng thể bảo vệ (antiHBs < 10 mIU/mL) sau khi tiêm vắc-xin, bạn sẽ được chỉ định tiêm một đợt vắc-xin 03 mũi 0, 1 tháng, 6 tháng như trên một lần nữa. Nếu vẫn không có kháng thể bảo vệ sau đợt tiêm thứ hai, bạn được xem là người không đáp ứng với vắc-xin. Tình huống này thường gặp ở người lớn tuổi, béo phì, hút thuốc lá hay nhiễm VGSV B thể ẩn (HBsAg âm tính, nhưng có nhiễm VGSV B trong máu hay tại gan với một nồng độ thấp).

Khi có đủ kháng thể bảo vệ sau khi tiêm ngừa 3 mũi vắc-xin, bạn sẽ được bảo vệ trong thời gian lâu dài. Tuy nhiên, trong một số trường hợp kháng thể có thể giảm xuống dưới mức bảo vệ, bác sĩ sẽ chỉ định cho bạn tiêm nhắc một mũi vắc-xin để giúp gia tăng nồng độ kháng thể.

Trong trường hợp bạn cần được bảo vệ sớm, ví dụ: chuẩn bị chạy thận nhân tạo hay truyền máu thường xuyên do mắc phải một bệnh lý nào đó, bác sĩ sẽ chỉ định lịch tiêm vắc-xin nhanh như lịch tiêm 04 mũi vắc-xin 0, 1 tháng, 2 tháng và 12 tháng hay 0, 7 ngày, 21 ngày và 12 tháng để giúp tạo ra kháng thể bảo vệ sớm hơn so với lịch tiêm thông thường.

Phòng ngừa lây nhiễm viêm gan siêu vi B từ mẹ sang con

Thai phụ nhiễm Viêm gan siêu vi B có thể truyền mầm bệnh cho con trong khi chuyển dạ do trẻ tiếp xúc với máu và dịch tiết có chứa siêu vi của mẹ. Điều đáng lưu ý là tuổi khi bắt đầu nhiễm Viêm gan siêu vi B càng nhỏ thì tỷ lệ diễn biến thành VGSV B mạn tính càng cao (Hình 1): trẻ nhiễm VGSV B từ mẹ trong khi chuyển dạ hầu như không có triệu chứng gì, nhưng 90% trẻ này không thể loại bỏ siêu vi ra khỏi cơ thể và trở thành người nhiễm Viêm gan siêu vi B mạn tính (kéo dài gần như suốt đời), trong khi đó tỷ lệ trở thành người nhiễm VGSV B mạn tính chỉ khoảng 10 – 20% nếu bắt đầu nhiễm bệnh ở lứa tuổi từ 5 tuổi trở lên. Vì thời gian nhiễm bệnh kéo dài, những bệnh nhân nhiễm bệnh từ tuổi sơ sinh sẽ có nguy cơ cao mắc các biến chứng như xơ gan hay ung thư gan khi đạt đến tuổi trưởng thành. Do đó, phòng ngừa lây nhiễm bệnh từ mẹ sang con là vấn đề đặc biệt quan trọng. Việc phòng ngừa này sẽ giúp làm giảm tỷ lệ người nhiễm bệnh VGSV B mạn tính, xơ gan và ung thư gan trong tương lai.

Hình 1: Nguy cơ diễn tiến thành Viêm gan siêu vi B mạn tính theo lứa tuổi lúc bắt đầu nhiễm bệnh

Tỷ lệ lây nhiễm cho con sẽ cao nếu mẹ có HBeAg (+) hay nồng độ siêu vi HBVDNA trong máu cao. HBeAg (+) là dấu hiệu cho biết siêu vi viêm gan B đang tăng sinh nhiều trong cơ thể mẹ, do đó nồng độ siêu vi trong máu rất cao. Tỷ lệ lây nhiễm cho con là 90% nếu mẹ có HBeAg (+), ngược lại nếu HBeAg (-) thì tỷ lệ lây nhiễm chỉ khoảng 10% (Bảng 2, Cột A).

Biện pháp phòng ngừa lây nhiễm Viêm gan siêu vi B từ mẹ sang con bao gồm: tầm soát nhiễm Viêm gan siêu gan B cho các thai phụ, điều trị thuốc kháng siêu vi cho thai phụ có tải lượng siêu vi cao trong 3 tháng cuối thai kỳ, tiêm ngừa vắc-xin VGSV B cho tất cả các trẻ sơ sinh (kể cả trẻ sinh ra từ mẹ không nhiễm Viêm gan siêu gan vi B và tiêm HBIG (Hepatitis B Immune Globulin) có chứa nồng độ cao kháng thể bảo vệ antiHBs cho trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm VGSV B.

Theo quy định của Tổ chức Y tế Thế giới và Bộ Y tế: cần tiêm vắc-xin mũi đầu tiên cho trẻ càng sớm càng tốt trong vòng 24 giờ sau sinh để đạt được hiệu quả phòng ngừa lây nhiễm bệnh VGSV B cao, đặc biệt là ở các trẻ có mẹ nhiễm VGSV B. Sau đó, cần tiếp tục tiêm các mũi vắc-xin kế tiếp theo lịch để giúp trẻ tạo kháng thể bảo vệ lâu dài: tháng 1 và tháng 6 sau sinh (theo lịch tiêm thông thường) hoặc tháng 2, tháng 3 và tháng 4 sau sinh (theo lịch tiêm chủng mở rộng).

Các trẻ sinh ra từ mẹ nhiễm VGSV B, đặc biệt là các trẻ có nguy cơ lây nhiễm cao như mẹ có HBeAg (+) hay nồng độ siêu vi HBVDNA trong máu cao, cần tiêm thêm kháng thể bảo vệ HBIG cùng lúc với mũi vắc-xin đầu tiên trong vòng 24 giờ sau sinh.

Các thai phụ có nồng độ siêu vi cao (HBVDNA > 1.000.000 copies/mL), cần được chỉ định các thuốc kháng siêu vi như Tenofovir hay Lamivudine trong 3 tháng cuối thai kỳ để làm giảm nồng độ siêu vi trong máu và từ đó giúp giảm tỷ lệ lây nhiễm cho con.

Nếu áp dụng đầy đủ các biện pháp phòng ngừa theo khuyến cáo, trẻ vẫn có thể được bú sữa mẹ bình thường. Khi trẻ được 12 tháng tuổi hoặc hơn, cha mẹ có thể đưa bé khám bác sĩ để kiểm tra xem bé có tạo được kháng thể bảo vệ hay có nhiễm VGSV B mạn tính hay không.

Hiệu quả của các biện pháp phòng ngừa trên như thế nào? Nếu trẻ chỉ được tiêm vắc-xin trong vòng 24 giờ sau sinh mà không có phối hợp với tiêm HBIG, tỷ lệ lây nhiễm từ mẹ sang con ở thai phụ nhiễm VGSV B có HBeAg (-) giảm xuống chỉ còn khoảng 5% và tỷ lệ lây nhiễm cho con ở các thai phụ có HBeAg (+) giảm rất đáng kể nhưng vẫn còn khá cao, ở mức 25% (Bảng 2, Cột B). Tuy nhiên nếu phối hợp tiêm vắc-xin và HBIG trong vòng 24 giờ sau sinh, tỷ lệ lây nhiễm cho con sẽ giảm xuống chỉ còn khoảng 5% ở các thai phụ nhiễm VGSV B có HBeAg (+) (Bảng 2, Cột C).

Tiến sĩ, Bác sĩ Đinh Thế Trung

Phòng khám Đa khoa Quốc tế Yersin

(Bài viết trên doanhnhansaigon.vn ngày 23/8/2015 http://www.doanhnhansaigon.vn/suc-khoe/phong-ngua-lay-nhiem-viem-gan-sieu-vi-b/1090925/)

Xem thêm những bài viết liên quan:

1. Viêm Gan Siêu Vi - Phần 1

2. Viêm Gan Siêu Vi B Mạn Tính - Những Lo Lắng Và Thắc Mắc Thường Gặp

3. Viêm Gan Siêu Vi - Phần 2

4. Viêm Gan Siêu Vi

5. Đột Phá Mới Trong Điều Trị Viêm Gan Siêu Vi C

PHÒNG KHÁM ĐA KHOA QUỐC TẾ YERSIN

• Địa chỉ: Số 10 Trương Định, P. Võ Thị Sáu, Quận 3, TP. Hồ Chí Minh
• Điện thoại: 028 39 33 6688                  Hotline: 0903.800.551
• Email: info@yersinclinic.com
• Website: www.yersinclinic.com