Những ngày qua dư luận xôn xao về chứng bệnh mới: “amip ăn não người”. Theo báo chí, bệnh do Naegleria Fowleri, một loại amib tồn tại khá phổ biến ở vùng nước ngọt, ấm và… bẩn. Dư luận hoang mang, hốt hoảng mà quên rằng, chứng bệnh này cực kỳ hiếm gặp.

Sở dĩ căn bệnh mà chúng ta đang nói đến nhận được sự quan tâm của đông đảo quần chúng, trước hết là do cái tên “ghê rợn” (ăn não người) của nó, sau là bởi nguy cơ lây nhiễm có vẻ rất dễ dàng và mơ hồ.

Cái tên amib gợi người ta nhớ đến chứng bệnh lỵ amib mà một thời, hầu như có thể gặp hàng ngày ở các trạm xá, bệnh viện. Thời gian đó, nông dân thường sử dụng phân tươi để bón rau xanh khiến việc nhiễm ký sinh trùng đường ruột tăng vọt, nhưng chỉ cần vài viên thuốc của anh y sĩ là đâu lại vào đó. Vậy, lý do gì con amib đó bỗng trở nên nguy hiểm đến thế?

Amip không ký sinh

Xin thưa, đây hoàn toàn là hai loại khác nhau, dù chúng cũng có thể coi là họ hàng thân thiết. Mà trước hết cần biết rằng, amib không phải là một sinh vật kinh khủng gì cả. Trong hệ thống tiêu hóa của chúng ta lúc nào cũng có vài con amib chung sống hiền lành (chủng Entamoeba Coli). Ngoài ra còn có amib gây bệnh đường ruột (Entamoeba Histolytica), chủ yếu gây bệnh ở đại tràng và thể hiện ra bằng hội chứng lỵ.

Entamoeba là một loại ký sinh trùng, đòi hỏi có những giai đoạn ký sinh và phát triển trong cơ thể người để có thể gây bệnh. Riêng loại amib Naegleria chúng ta đang nói đến lại là một nguyên sinh động vật sinh sống tự do ngoài môi trường, không cần đến vật chủ con người.

Trên thực tế, cả Naegleria và Entamoeba đều có một số đặc tính chung của loài nguyên sinh động vật đơn bào, như có thể di chuyển chủ động bằng các chân giả (pseudopod); có thể thực hiện hoạt động thực bào (phagocytosis); khi điều kiện sống thuận lợi thì sinh sản bằng cách trực phân và gây bệnh bằng các thể dưỡng bào (trophozoites). Ngược lại, khi điều kiện sống khắc nghiệt thì có thể chuyển hóa thành bào nang (cyst) và tồn tại lâu dài trong môi trường.

Ngôn từ của giới truyền thông

Khái niệm ăn não người thật ra không phải là hiện tượng kinh dị hay hiếm gặp. Thực chất, đây là một quá trình hoạt động ở mức độ tế bào, có thể gặp ở mọi cơ thể sống nhằm mục đích dinh dưỡng hay bảo vệ.

Naegleria vốn là một vi sinh vật sống tự do trong môi trường, sinh sống bằng cách ăn (thực bào) các vi khuẩn chung quanh. Khi tình cờ đi lạc vào cơ thể người, nó bắt buộc phải tồn tại bằng cách thực bào các tế bào trong mô não.

Thật ra, câu chuyện ồn ào này có vẻ bắt nguồn từ những cách đặt tên “trời ơi đất hỡi” của dân Âu Mỹ với những từ giật gân như amib ăn não người (brain eating amoeba), hay nhện góa phụ áo đen (black widow spider), bệnh bò điên (mad cow disease)... Sự hỗ trợ tích cực của giới truyền thông cũng góp phần khiến những khái niệm đơn giản trở nên phức tạp và đáng sợ.

Tên đúng của bệnh “amib ăn não người” là Viêm não màng não nguyên phát do amib (PAM: Primary Amoebic Menigoencephalogitis). Cái tên này không có vẻ gì là đáng sợ và nó giúp nêu ra được 3 vấn đề chính về amib ăn não người.

Trước hết, viêm não màng não là bệnh rất thường gặp và đa số đều có biểu hiện sốt, đau đầu, cứng cổ, kèm một số triệu chứng thần kinh định vị. Thứ hai, bệnh xảy ra ngay từ đầu - không giống với tổn thương não thứ phát sau khi amib (Entamoeba) gây bệnh ở ruột (gây lỵ) và gan (abces gan). Thứ ba, nguyên nhân của bệnh thuộc nhóm amib, không phải do vi trùng, lao hay nấm.

Phân tích này phần nào giải thích được việc chẩn đoán chậm trễ vì trong đa số trường hợp viêm não màng não cấp, các bác sĩ luôn có xu hướng nghĩ đến những nguyên nhân thường gặp như do vi khuẩn hay siêu vi, trước khi nghĩ đến các loại ký sinh trùng.

Đừng hốt hoảng

Sau hai ca tử vong tại Việt Nam, dân tình hoang mang về khả năng lây nhiễm Naegleria Fowleri và sợ hãi khi nghĩ đến tỷ lệ tử vong trên 98%. Thực ra, đây là một bệnh hiếm gặp và việc mắc bệnh này có thể coi như một rủi ro trong cuộc sống hơn là một nguy cơ mà chúng ta phải luôn luôn chú ý đề phòng. Thật vậy, khi nhảy xuống ao để tắm, bạn lo ngại về cái gì hơn? Nguy cơ bị vọp bẻ chết đuối hay nguy cơ bị nhiễm amib ăn não người?

Tại Mỹ, số liệu thống kê của CDC từ 2005-2009 cho thấy mỗi năm có 3.880 người bị chết đuối, nhưng suốt gần 50 năm, từ 1962 đến 2011 chỉ có 123 ca nhiễm Naegleria Fowleri được ghi nhận. Những số liệu này cho thấy nỗi lo lắng về amib ăn não người có phần nào hơi xa xôi.

Hàng ngày, chúng ta tiếp xúc với vô số yếu tố rủi ro và thực hiện hàng ngàn hành động nguy cơ. Hiện tượng nhiễm Naegleria chỉ là một trong những rủi ro đó. Không đâu xa, nói đến viêm não màng não do ký sinh trùng, gần đây, Trung tâm bệnh nhiệt đới TP.HCM cũng báo cáo nhiều trường hợp viêm màng não do nhiễm ký sinh trùng Angiostrongylus cantonensis sau ăn ốc sên. Trước đây, cũng có rất nhiều báo cáo báo động về tình trạng tổn thương não do ký sinh trùng Toxocara Canis mà nguyên nhân gián tiếp là lây từ vật cưng, chó mèo trong nhà.

Trong điều kiện vệ sinh môi trường và vệ sinh thực phẩm còn nhiều bất cập, sự tồn tại và lây lan của các tác nhân gây bệnh - không chỉ amib ăn não người - là điều khó tránh. Vì thế, nên cẩn thận và tuân thủ những nguyên tắc vệ sinh cơ bản hàng ngày để giúp bạn giảm bớt khả năng nhiễm bệnh, thay vì luôn lo lắng về những nguy cơ rình rập chung quanh.

Đối phó với Naegleria Fowleri

• Naegleria Fowleri không tồn tại trong nước biển và các hồ bơi đã được xử lý đúng cách (được diệt khuẩn với chlorine): bạn không cần e ngại khi đi biển hay đi bơi hàng tuần.

• Tắm hồ, ao, sông: không có lý do gì để từ bỏ nhưng nên hạn chế lặn nếu có thể được, chú ý không bị sặc nước vào mũi, tránh khuấy lớp bùn lắng dưới đáy lên.

• Việc sử dụng kẹp mũi hay nút mũi khi bơi khá phổ biến ở Âu Mỹ nhưng ít gặp ở Việt Nam, trừ giới vận động viên. Các thiết bị này giúp hạn chế vài thứ nhưng có thể khá khó chịu nếu không quen. Đây hoàn toàn là lựa chọn cá nhân và không có tính bắt buộc.

• Việc pha chế các dung dịch nước muối để rửa mũi hay rửa xoang cũng không phổ biến lắm. Chi phí các loại nước muối sản xuất trong nước không cao nên tốt nhất nên mua để đảm bảo vô trùng.

TS. BS. Võ Xuân Quang

Phòng khám Đa khoa Quốc tế Yersin

Xem thêm những bài viết liên quan:

1. Béo Phì Và Gan Nhiễm Mỡ - Mối Họa Tiềm Ẩn Cho Sức Khỏe Cộng Đồng

2. 9 Loại Thực Phẩm Giúp Bạn Giảm Cân

3. Xử Trí Khi Bị Ngộ Độc Thực Phẩm

4. Thực Phẩm Đốt Cháy Mỡ

5. Thực Phẩm Giàu Chất Sắt

6. Các Loại Thực Phẩm Tốt Cho Gan

7. Các Thực Phẩm Không Tốt Cho Hệ Tiêu Hóa

8. BMI Và Sức Khỏe

9. Thực Phẩm Tự Nhiên: Những Lựa Chọn Hàng Đầu

10. Sắt Và Trí Tuệ

11. Thức Ăn Bổ Dưỡng Cho Não Giúp Bạn Tập Trung

PHÒNG KHÁM ĐA KHOA QUỐC TẾ YERSIN

• Địa chỉ: Số 10 Trương Định, P. Võ Thị Sáu, Quận 3, TP. Hồ Chí Minh
• Điện thoại: 028 39 33 6688                  Hotline: 0903.800.551
• Email: info@yersinclinic.vn
• Website: www.yersinclinic.com